15 Απρ Παγκόσμια Δημόσια Αγαθά
Πριν λίγες ημέρες υποστηρίχτηκε ότι ‘το εμβόλιο πρέπει να είναι διαθέσιμο σε όλες τις χώρες του κόσμου, η πνευματική ιδιοκτησία του πρέπει να είναι δημόσιο αγαθό, επειδή θέλουμε να σώσουμε τον πλανήτη, και όχι μόνο τους κατοίκους μίας συγκεκριμένης χώρας. Ο ιός είναι παγκόσμιος, επομένως χρειαζόμαστε μια παγκόσμια απάντηση, όχι να τον αντιμετωπίζουμε σαν μια επιδημία που επηρεάζει μια συγκεκριμένη χώρα. Και αυτό συνεπάγεται επίσης σημαντικές ηθικές πτυχές όσον αφορά την ισότιμη κατανομή επιστημονικών ανακαλύψεων.’ [Ηλίας Μόσιαλος] Η πρωτοβουλία αυτή έχει στηριχθεί από τον Έλληνα Πρωθυπουργό.
Συνεπώς, τι μας επιτρέπει να θεωρήσουμε την Δημόσια Υγεία ως ένα πρωταρχικό παράδειγμα ‘δημοσίου συμφέροντος’ ή αλλιώς Παγκόσμιο Δημόσιο Αγαθό (Global Public Good, GPG), με ουσιαστική συμβολή στην κοινωνία ;
Πρώτον, γιατί με βάση τον κλασικό ορισμό των GPG, η ΔΥ αποτελεί συλλογική ιδιοκτησία που εξαρτάται κυρίως από τις συνθήκες που την δημιουργούν δηλ. διαρθρωτικές, κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις και όχι από κάποια ατομική δράση. Οι συνθήκες αυτές αποτελούν χαρακτηριστικά κοινωνικών δομών που δεν ανήκουν και δεν μπορούν να αγοραστούν από ιδιώτες. Το αστικό περιβάλλον επιδιώκει να είναι τόσο μη αποκλειστικό όσο και μη ανταγωνιστικό.
Έτσι και οι πολιτικές που ενθαρρύνουν τα υγιεινότερα τρόφιμα και τις προσπάθειες για την ελαχιστοποίηση της ρύπανσης.
Η παροχή υπηρεσιών ΔΥ είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κυβερνητική δράση και άλλα κλασικά δημόσια αγαθά. Επομένως, οι συνθήκες που προάγουν την υγεία του πληθυσμού αποτελούν κλασικά δημόσια αγαθά, ακόμη και αν μια ολοένα και ισχυρότερη κοινωνία ιδιοκτησίας μπορεί να απειλήσει κάποια από αυτά.
Οι γνώσεις για τους κινδύνους για την υγεία, την τεχνολογία, την πολιτική και τα συστήματα υγείας έχουν πολλές ιδιότητες των δημόσιων αγαθών αλλά οι σύγχρονες τεχνολογίες υγείας «κατοχυρώνονται όλο και περισσότερο με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και έτσι τεχνητά αποκλείονται». Με απουσία δημόσιας χρηματοδότησης, δεν είναι προσιτές σε πολλούς.
Δεύτερον, η ΔΥ, η υγεία του πληθυσμού, αποτελεί κλασικό παράδειγμα κοινής απόδοσης ενός κοινού συμφέροντος. Παρόλο που ένα άτομο (ή μια ομάδα ανθρώπων) είναι ο πρωταρχικός δικαιούχος της υγείας του, όπως αποδεικνύεται ευρέως από παραδείγματα ανοσίας αγέλης ή προστασίας από δυσμενείς συμπεριφορές της υγείας με τη συμπεριφορά της αλυσιδωτής ομάδας, η ΔΥ αντιπροσωπεύει ένα συλλογικό όφελος από το οποίο κανείς δεν αποκλείεται. Για παράδειγμα, κανείς δεν μπορεί να αποκλειστεί από το όφελος της εξάλειψης των μολυσματικών ασθενειών και ένα άτομο που ωφελείται σίγουρα δεν εμποδίζει τους άλλους να επωφεληθούν επίσης.
Τρίτον, καθώς ο κόσμος έχει ήδη ταχέως παγκοσμιοποιηθεί, ενισχύεται η αλληλεξάρτηση της υγείας όλων μας, όπως αποδεικνύει με δραματικό τρόπο η πανδημία Covid-19 αλλά και οι επιδημίες Ebola και SARS. Υποδηλώνεται σαφώς ότι οι ιδέες για τα ειδικά εθνικά αγαθά δεν μπορούν να λειτουργήσουν και ότι η παροχή ΔΥ εξαρτάται από τα παγκόσμια δημόσια αγαθά που ενδέχεται να απαιτούν καθολικές λύσεις. Για παράδειγμα, καμία χώρα δεν αποκλείεται από το όφελος μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Τέταρτον, ένα βασικό στοιχείο της ΔΥ ήταν πάντα και πρέπει να εξακολουθήσει να είναι η ισότητα στην υγεία – η ευκαιρία για όλους να ζουν σε συνθήκες που προάγουν την υγεία, ελαχιστοποιώντας τις διαφορές μεταξύ των ομάδων υγείας. Αυτό συμβαδίζει με την έννοια των δημόσιων αγαθών, βάσει των οποίων η πρόσβαση σε έναν θετικό πόρο δεν περιορίζεται από τις μεμονωμένες περιστάσεις. Η ΔΥ αποτελεί τότε μια καλή ευκαιρία πρόσβασης σε άλλα αγαθά που συμβάλλουν στην ίσως μυθική, αλλά σχεδόν παγκόσμια φιλοδοξία, “ισότιμοι όροι ανταγωνισμού“.
Γιατί όλα αυτά ; Η πανδημία Covid-19 μας υποχρεώνει να επιστρέψουμε σε μια παλιά πρόταση : τα δημόσια αγαθά είναι κοινωνικά καθορισμένα και αποτελούν θέμα δημόσιας αναγκαιότητας. Οι ειδικοί έχουμε καθήκον να καταστήσουμε σαφές ότι τα βασικά στοιχεία της ΔΥ είναι πραγματικά παγκόσμια δημόσια αγαθά που εκδηλώνονται συλλογικά, ωφελούν όλους μας, αλληλεξαρτώνται με άλλα δημόσια αγαθά και είναι απαραίτητα για ένα υγιές εργατικό δυναμικό που διασφαλίζει την παραγωγή αλλά και την κατανάλωση ιδιωτικών αγαθών.
Αυτό μας ωθεί να αναζωογονήσουμε την συλλογική επένδυση σε πολιτικές προστασίας, διασφάλισης αλλά και προαγωγής της υγείας του πληθυσμού. Προσυπογράφουμε τις προτάσεις Μόσιαλου και προσθέτουμε επίσης την αδήριτη ανάγκη εκπαίδευσης στη ΔΥ με διεπιστημονική προσέγγιση και διατομεακές επενδύσεις πολλών και διαφορετικών φορέων στις κοινωνικές, φυσικές και οικονομικές συνθήκες που διαμορφώνουν την υγεία των πληθυσμών.
* Γεώργιος Ντουνιάς, καθηγητής Επαγγελματικής & Περιβαλλοντικής Υγείας, Πρόεδρος Τμήματος Πολιτικών Δημόσιας Υγείας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής